Göbeklitepe nerede, hangi ilde? Göbeklitepe’nin bilinmeyenleri

Göbeklitepe, Şanlıurfa il merkezinin 18 km kuzeydoğusunda, Örencik köyü yakınlarında yer alan dünyanın bilinen en eski kült yapılar topluluğu olarak tarihe geçti. Bu yapıların ortak özelliği, T biçimindeki 10-12 dikilitaşın yuvarlak planda dizilmiş, aralarının ise taş duvarla örülmüş olması olarak belirtiliyor. Bu yapının merkezinde daha yüksek boyda iki dikilitaş karşılıklı olarak yerleştirilip bu dikilitaşların çoğu üzerinde insan, el ve kol, çeşitli hayvan ve soyut semboller, kabartılarak veya oyularak betimleniyor. Söz konusu motiflerin yer yer bir süsleme olamayacak kadar yoğun olarak kullanıldığı düşünülüyor. Bu kompozisyonun bir öykü, bir anlatım veya bir mesaj ifade ettiği yönünde tahminler bulunuyor.

İşte bilinen tarih anlayışını değiştiren Göbeklitepe hakkında tüm ayrıntılar…

Hayvan motiflerinde boğa, yaban domuzu, tilki, yılan, yaban ördeği ve akbaba en sık görülen motifler, bu sebeple Göbeklitepe bir yerleşim yeri değil, kült merkezi olarak tanımlanıyor. Buradaki kült yapıların tarım ve hayvancılığa yakın olan son avcı grupları tarafından inşa edilmiş olduğu anlaşılıyor.

Diğer anlatımla Göbekli Tepe, çevredeki oldukça gelişmiş ve derinlik kazanmış bir inanç sistemine sahip olan avcı-toplayıcı gruplar açısından önemli bir kült merkezi olarak değerlendiriliyor. Bu durumda bölgenin en erken kullanımının Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ’ın A evresine (MÖ 9.600-7.300), yani günümüzden en azından 11.600 yıl öncesine dayandığı ileri sürülüyor.

Bununla birlikte Göbekli Tepe’deki en eski faaliyetleri tarihlendirme olanağı şimdilik bulunmuyor, fakat bu anıtsal yapılara bakıldığında Paleolitik Çağ’a kadar uzanan, birkaç binyıl daha eskiye, epipaleolitike kadar giden bir geçmişi olduğu düşünülüyor. 

Göbekli Tepe’nin bir kült merkezi olarak kullanımının MÖ 8 bin dolaylarına kadar devam ettiği ve bu tarihlerden sonra terk edildiği, başka veya benzer amaçlarla kullanılmadığı anlaşılıyor.

Bütün bunlar ve kazılarda ortaya çıkarılan anıtsal mimari, Göbekli Tepe’yi eşsiz ve özel kılıyor. Bu bağlamda UNESCO tarafından 2011’de Dünya Mirası geçici listesine alındı ve 2018’de kalıcı listeye girdi.

Söz konusu dikilitaşlar, stilize insan heykelleri olarak yorumlanıyor. Özellikle D yapısı merkez dikilitaşlarının gövdesinde bulunan insan el ve kol motifleri, bu konudaki her türlü şüpheyi ortadan kaldırıyor.

Dolayısıyla “dikilitaş” kavramı, işlev belirtmeyen yardımcı bir kavram olarak kullanılıyor. Esasen bu “dikilitaş”lar, insan vücudunu üç boyutlu olarak betimleyen stilize tarzda yontular olarak tanımlanıyor.

Buradaki kazılarda çıkartılan bazı heykel ve taşlar Şanlıurfa Müzesi’nde sergileniyor.

Göbeklitepe, popüler kaynaklarda “Tarihin sıfır noktası” nitelendirmesiyle de anılıyor.